حادثه چاه
همه ساله در اثر حوادث چاه افراد زيادي جان خود را دست مي دهند، چه بطور مستقيم خود درگير حادثه چاه شده باشند و يا افرادي به عنوان ناجي كه در رابطه با نجات از چاه داراي هيچگونه اطلاع قبلي نبوده اند، اقدام به نجات محبوسين نموده اند كه خود نيز طعمه حادثه شده اند و چنانچه به آدرس هاي وقوع اين نوع حوادث توجه كنيم خواهيم ديد كه اكثر اين نوع حوادث در قسمت هاي پايين شهر به وقوع پيوسته است .
شايان ذكر است كه اكثراً آسيب ديدگي افرادي كه در چاه سقوط مي نمايند صرف نظر از مسائل و مشكلات مربوط به تنفس از ناحيه ستون فقرات و مهره هاي گردن كه استخوان ساق پا يا ران، كتف و قفسه سينه دچار شكستگي مي شوند با اين وجود نجات مصدومين با صدمات فوق از عمق چاه كار بسيار مشكل و طاقت فرسايي است و نياز به مهارت و دقت عمل خاصي مي باشد . نكته اي را كه همواره در حوادث چاه بايد در نظر گرفت اين است كه هيچ مصدومي را حتي اگر زير مقدار زيادي خاك مدفون شده باشد مرده قلمداد نكنيم زيرا در بعضي از حوادث ديده شده مصدومي را پس از 12 ساعت تلاش زنده از زير 10 الي 12 متر خاك در آورده اند، لذا پيوسته نسبت به زنده بودن شخص حادثه ديده بايد اميدوار باشيم .
جهت فراگيري روش هاي عمليات نجات در حوادث چاه بايد ابتدا شناخت كافي راجع به چاه و خطرات حاصله از ريزش آن و عوامل بوجود آورنده زمينه ريزش پيدا نماييم .
تعريف چاه
چاه فاضلاب چاهي را گويند كه تمامي آبهاي مصرفي و ضايعات ساختمان از طريق لوله هاي انتقال دهنده به داخل آن وارد شود و از مجراي قسمت تحتاني گلداني به نقطه مركز دايره آن مي ريزد . پس بايد در نظر داشت كه اينگونه چاه ها همواره داراي تحرك مي باشند ، چه از نظر ريزش آب و چه يا از طريق جابجائي گازها، لذا عدم رعايت نكات فني در زمان احداث و بهره برداري موجب بوجود آوردن زمينه حادثه خواهد گرديد .
انواع چاه هاي ساختماني
سابقاً چاه هاي فاضلاب ساختماني در ايران به منظور رعايت اصول و شئونات اسلامي به دو دسته تقسيم مي شدند :
الف ) چاه اصلي ساختمان يا چاه حمام و توالت دستشويي
ب ) چاه آشپزخانه
الف ) چاه اصلي ساختمان
چاهي است كه تمامي لوله هاي فاضلاب به آن منتهي مي گردد و اصولاً ميله آن بيشتر از 12 متر بوده و انتهاي آن انباري وجود دارد .
ب ) چاه آشپز خانه
چاهي است كه لوله هاي فاضلاب آشپز خانه، دستشويي ها و ظرف شويي به آن منتهي مي شود و معمولاً فاقد انباري مي باشد عمق يا ميله آن در زمين هاي آبكش كمتر از 12 متر مي باشد .
نكته اي كه به هنگام حفر چاه بايد توجه شود بسته به نوع تصرفات ساختماني ( خانه ، حمام عمومي ، اداره و ... ) ظرفيت چاه بايد براي حداقل 25 سال در نظر گرفته شود كه متأسفانه بساز بفروش ها و يا افراد سودجو به اين مطلب توجه چنداني ندارند و فقط كار را بصورت سرهم بندي و به منظور رفع تكليف انجام مي دهند .
اطلاعاتي كه در رابطه با چاه يك مالك از ملك خود بايد داشته باشد عبارت است از :
1- مكان چاه و عمق و حجم انباري
2- تاريخ حفر چاه
3- تاريخ آخرين بازديد
4- وجود لوله هواكش
5- محل چاه هاي قديمي و متروكه
6- نوع لوله هاي آب گرم و سرد همكف و محل عبور آنها
7- ارائه اطلاعات راجع به چاه به صورت مكتوب و تحويل نقشه هاي مربوط به هنگام خريد و فروش ها
چاه تشكيل شده از :
1- طوقه ( دهانه )
2- ميله
3- انباري
الف ) طوقه چيني عبارت است از پوشانيدن دهانه چاه به اين طريق كه پس از حفر چاه پايه هاي طوقه چيني را در ديوار ميله چاه حفر مي نمايند و بوسيله آجر و ملات سيمان ( يا گل آهك ) طوري طوقه چيني مي كنند كه در وسط آن يك گلداني قرار گيرد و جهت هدايت آب از مجراي تحتاني گلداني به مركز قطر چاه يك لوله هدايت آب 5/1 الي 3 متر در آن كار مي گذارند تا لوله هاي فاضلاب از دهانه گلدان الي قسمت هاي مختلف كار مي گذارند، محل شروع طوقه چيني بسته به نوع سختي و چسبندگي خاك از فاصله هاي مختلف تا دهانه چاه انجام مي گيرد .
اكثراً در زمين هاي معمولي ارتفاع طوقه چيني حداقل يك و نيم متر و در زمين هاي سست حتي ارتفاع طوقه چيني از 6 متر نيز تجاوز مي كند و اگرجنس خاك آن از نوع بسيار سست باشد در صورت نياز از كَول استفاده مي كنند .
( كول عبارت است از قالبهاي بتوني ) كه به صورت مدور و بيضي جهت جلوگيري از ريزش چاه در آن بكار مي گيرند .
قابل توجه است تحت هر شرايطي دهنه ميله چاه بايد طوقه چيني شود .
زير زمين پائين باشد ممكن است عمق ميله در ميله
اين چاه ها از 50 متر تجاوز كند هرچه قدر ارتفاع
ميله بيشتر باشد در جائيكه موارد ايمني كاملاً در آن
رعايت شود استحكام انباري بيشتر است در جائيكه
انبار دچار ريزش گردد در چنين ارتفاعي تخريب
قادر نخواهد بود به ناحيه طوقه برسد .
( معمولاً اين نوع چاه ها در گرمابه هاي عمومي
انواع زمين
زمين هايي كه در آنها حفاري جهت كندن چاه انجام مي گيرد بسته به نوع خاك به گروه هاي زير تقسيم مي شوند :
1- د ج : به خاكي گفته مي شود كه به سختي كنده شود .
2- ر سي : خاكي كه آب به دشواري از لايه هاي آن عبور مي كند .
3- ريزشي : خاكي كه بين سنگ و خاك نرم قرار گرفته باشد كه نتوان به آن گفت سنگ و نه گفت خاك .
شني : خاكي كه آب به راحتي از لايه هاي آن عبور كند .
ماسه اي : نسبت به شن كمتر نفوذ دارد .
شولاتي : لايه هاي خاك در ديواره قطعه، قطعه خودبخود كنده مي شود و مي ريزد .
ب ) ميل چاه : عبارت است از قسمت طولي و عمق مستقيم حفر شده چاه .
ج ) انباري : براي اينكه طول عمر چاه زياد شود هر چاهي نياز به انباري دارد كه بسته به نوع خاك آن به شكل هاي مختلف در دو طرف چاه زده مي شود و در بعضي چاه ها مثل چاه گرمابه عمومي از هر طرف چند شاخه مي باشد . در خاك شني و رسي شكل آن مخروطي و اگر جنس آن سنگي و رسوبي باشد هر شكلي انباري داشته باشد اشكالي ندارد .
سپتيك
تانكهايي هستند كه معمولاً فلزي بوده و قبل از چاه در زمين قرار مي دهند كه ضايعات پس از ورود به منبع بخشي ته نشين و بقيه از طريق سر ريز لوله به چاه سرازير مي شود در بعضي از انواع سپتيك ها پروانه اي جهت هم زدن قرار مي دهند كه براي تخليه آن از خودرو هاي منبع و پمپ دار مخصوص تخليه استفاده مي كنند .
ايمني سپتيك
1 - حتي الامكان روي ساختمان سپتيك اتومبيل پارك نشود .
2- هيچگاه تنهايي براي بازديد اقدام نبايد كرد .
3- در صورت استفاده از روشنايي از نوع ضد جرقه بايداز ولتاژ پايين استفاده كرد .
4- پيوسته از بسته بودن درب آن اطمينان حاصل شود .
گاز ها
از ديگر مسائلي كه جزء مخاطرات چاه ها محسوب مي گردد وجود گازهاي سمي است .
بيشترين گازهايي كه در چاه ها يافت مي شوند عبارتند از :
1) گاز هيدروژن سولفوره 2) آمونياك 3) گاز كربنيك 4) متان
گاز هيدروژن سولفوره
اين گازها در اثر سوختن ناقص موادي مانند مو و پشم و گوشت و موادي كه داراي گوگرد مي باشند بوجود مي آيد . بوي اين گاز شبيه بوي تخم مرغ گنديده مي باشد . مقدار خيلي كم اين گاز را مي توان با حس بويايي تشخيص داد در جاهايي كه تدريجاً استشمام شود حس بويايي را فلج مي كند .
1 % اين گاز شديداً خطرناك است و تا 2% اين گاز را مي توان تشخيص داد در جايي كه مقدار گاز در چاه زياد باشد تخليه گاز بايد با وسايل ضد جرقه انجام گيرد . اگر گاز در محيط سر بسته اي از داخل چاه نشت كند امكان مسموميت وجود دارد . شخصي را كه براي مدتي از اين گاز تنفس كرده بايد به هواي آزاد انتقال داد و در صورت عدم تنفس اقدام به دادن تنفس مصنوعي و اكسيژن نموده و مصدوم را به بيمارستان منتقل مي كنيم .
آمونياك
اين گاز از هوا سبك تر، بي رنگ و بوي آن تند و زننده و در صورت اختلات با هوا و گرم شدن و همچنين با تحت فشار قرار گرفتن قابليت انفجار دارد . خنثي سازي آن با آب پودري صورت مي گيرد اين گاز باعث تحريكات چشم، بيتني و مجاري تنفسي انسان مي گردد و بي هوش كننده و سرفه آور است حتي در سطح پوست توليد سوختگي مي كند وجود 1 الي 5% درصد اين گاز به مدت 1 ساعت توليد مرگ مي كند .
شخصي كه دچار مسموميت با اين گاز شده باشد عرق شديد مي كند كه بايد به هواي آزاد منتقل شود و چشم و پوست و محل هاي آلوده را با آب زياد شستشو داد همچنين هرگونه لباس آلوده را از تن وي خارج نمود .
گاز كربنيك
گازي بي بو، بي رنگ، غير قابل اشتعال سنگينتر از هوا و محلول در آب است ، اين گاز مي تواند سرعت و حجم تنفس را 50% بالا ببرد وجود 3% آن سرعت و حجم تنفس را 2 برابر مي نمايد و مقدار 10% آن كمتر از چند دقيقه توليد مرگ مي نمايد عمده ترين خطر اين گاز بالا بردن سرعت تنفس است .
كمك هاي اوليه :
انتقال به هواي آزاد، دادن تنفس مصنوعي و اكسيژن در جايي كه لازم باشد .
گاز متان
بي رنگ، بي بو و قابل اشتعال و انفجار و مقدار كمي از آن در آب حل مي شود .
مخلوط اين گاز با هوا و اكسيژن و با گاز كلر قابل انفجار است ، كمي سمي است و استنشاق آن به مدت طولاني جاي اكسيژن را در دستگاه تنفسي اشغال و توليد خفگي مي نمايد . بايد مصدوم به هواي آزاد منتقل كرد و در صورت لزوم اقدام به تنفسي مصنوعي نمود .
كمبود اكسيژن
در بعضي از چاه ها ممكن است گازهاي مسموم كننده وجود نداشته باشد اما بخارات ( دم ) و گازهاي بي اثر جايگزين اكسيژن شده و درصد آن را پايين مي آورد و شخص را دچار خفگي كامل يا ناقص مي كند .
نكاتي را كه به هنگام حفاري چاه بايد در نظر داشت :
1- رعايت كردن فاصله بين چاه در حال احداث و قديم كه بسته به جنس خاك حدوداً نبايد كمتر از 6 متر باشد .
2- رعايت فاصله از ديوارهاي حمال .
3- عمق ميل آن كمتر از 10 متر نباشد .
4- سمت انباري به طرف زيربناي ساختمان مجاور يا خيابان نباشد .
5- چاه در مكاني زده شود كه در حين حفاري به انباري چاه قديمي برخورد نكند .
6- طول انباري از مساحت ملك بيشتر نشود .
7- هيچگاه سعي درارتباط چاه قديم به جديد نشود .
8- در زمان كار گذاشتن گلداني بازديد شود كه ترك يا شكاف مويي در آن وجود نداشته باشد .
9- براي چاه هواكش مناسب در نظر گرفته شود .
10- چاه در جايي حفر نشود كه وسايل سنگين روي آن رفت و آمد داشته باشند .
11- نبايد لوله هاي آب سرد و گرم مورد استفاده در كنار يكديگر از روي چاه عبور داده شود .
12- هيچگاه بعدها نبايد روي چاه پوشيده شده اقدام به درخت كاري شود .
13- اگر هنگام حفاري در ميان چاه به سنگ بزرگي برخورد شد كه نتوان خارج كرد بايد طوقه چيني مجددي انجام شود .
عوامل مخرب چاه
1- طوقه چيني غلط و گذاشتن پايه هاي طوقه چيني بر روي خاك هاي دستي .
2- تركيدن لوله آب سرد و گرم يا فاضلاب در كنار دهانه چاه .
3- زلزله .
4- تحت فشار قرار دادن لوله هاي فاضلاب پليكا با پمپ فشار قوي .
5- نداشتن لوله هواكش ( دم، خاك ميل را به گل تبديل مي كند و باعث سرازير شدن گل هاي آن شده و اين كار تا خالي شدن زير طوقه ادامه مي يابد)
6- پرشدن چاه ( چنانچه محتويات به زير طوقه برسد باعث ريزش طوقه مي گردد )
7- تردد وسايط نقليه سنگين به روي چاه .
8- تركيدن لوله آب سرد و گرم در مجاورت چاه .
9- شكستن لوله فاضلاب در مجاورت چاه .
10- عدم تعبيه گلدان در طوقه چيني .
11- درخت كاري اطراف چاه .
ريزش و ايمني چاه در زمين هايي كه تخته سنگ يا قلوه سنگ بزرگ دارد در بعضي از چاه ها گوشه تخته سنگ بخشي از ميله را اشغال مي كند، گاهي در طول يك ميله 14 متري ممكن است چندين قلوه سنگ مسير حفاري را تغيير دهد ( حفار با مقداري انحراف سنگ را در زمان حفاري پشت سر مي گذارد ) بايد توجه داشت در جايي كه طوقه ها به هم رله نشوند و در اينگونه چاه ها فقط اينك طوقه آب هاي مصرفي درون چاه مي رود . آب پس از برخورد با سنگ موجود در مسير به ديوار پرتاب و آن را دچار آب بريدگي مي كند و در نوع خود يكي از علل ريزش است كه در شكل زير نشان داده شده است .
به دو بخش عمده قابل رؤيت و غير قابل رؤيت تقسيم مي شود
در قابل رؤيت انسان حفره باز شده را مي بيند البته بايد در نظر داشت ممكن است تا شعاع زيادي اطراف حفره چاه از زيرخالي شده باشد.
در ريزش غير قابل رؤيت طوقه چاه فرو ميريزد ولي كف ساختمان ( موزائيك ) در حالي عادي باقي مي ماند . اين گونه ريزش ها را مي توان در زمان وقوع اگر در محل حاضر باشيم از طريق صدا تشخيص داد ( در صورتيكه سطح فضولات داخل چاه بالا نباشد )
در صورتيكه افراد منزل متوجه صداي غير عادي شوند نبايد به محل نزديك شوند چنانچه متوجه ريزش غير قابل رؤيت نشوند پس از چندي ممكن است با جابجايي وسايل و يا ضربه شديد و توليد ارتعاش كف موزائيك شكسته و باعث ريزش چاه و سقوط گردد .
حوادث چاه :
حوادث چاه عموماً به دو صورت اتفاق مي افتد يا در حال احداث كه اكثراً مقنيان درگير حادثه مي شوند و يا پس از احداث كه استفاده كنندگان درگيرند . حوادث هنگام احداث اكثراً يا به علت ريزش و فروكش كردن چاه اتفاق مي افتد و يا در اثر رسيدن به لايه هاي گازهاي سمي مسموم كننده و يا به علت دم زياد اكسيژن محل كم شده و در اثر كمبود اكسيژن شخص را دچار خفگي مي كند و گاهي نيز غفلتاً اجسام سنگين از بالا بر روي سر مقني سقوط مي كند و حتي ديده شده در زماني كه مقني در چاه نيست به علت نبود در پوش مناسب بر روي چاه شخص به داخل چاه سقوط كرده است و اكثراً هنگام ارتباط دادن چاه قديمي به چاه جديد در زير زمين باعث ريزش و غرق شدن مقني مي گردد .
حوادث پس از احداث، عموماً در اثر ريزش چاه كه عامل اصلي آن ريزش طوقه مي باشد انجام مي گيرد كه عوامل متعددي باعث اين امر مي شوند از قبيل نشت آب در كنار چاه كه باعث شسته شدن زير طوقه و نهايتاً ريزش مي گردد . عامل ديگر محل احداث نامناسب بوده كه داراي لرزش هاي زياد باشد و مورد مهم ديگر نبود لوله دم كه باعث تخليه دم مي گردد مي تواند باعث ريزش شود و موارد ديگري از قبيل پرشدن چاه و غيره .
در سقوط ها كه پس از احداث اتفاق مي افتد احتمال دارد كه فرد در اعماق چاه سقوط و در اعماق مقدار زيادي مايعات غرق گردد و يا در هنگام سقوط فرد به ته چاه افتاده و طوقه ها طوري روي هم قرار مي گيرند كه وسط چاه گير كند كه اصطلاحاً مي گويند كمر گير شده است كه در چنين شرايطي عمليات نجات صرفاً با زدن يك چاه فرعي به موازات اصلي امكان پذير مي باشد از علائم كمر گير شدن، رؤيت حالتي مانند پرشدن داخل چاه مي تواند علامت باشد در هر صورت براي عمليات نجات پس از رعايت تدابير ايمني بايستي به ترتيب زير به صحنه حادثه نزديك شد .
نحوه عمليات در حادثه چاه به شرح ذيل به انجام مي رسد :
ابتدا نبايد بي مهابا به محل ريزش چاه نزديك شد بلكه بايد تمامي حلقه چاه را از جهات مختلف از فاصله دور بررسي كرد و ديد تا چه حدود زير لبه معلوم چاه خالي شده كه در صورت خالي شدن بايد با استفاده از الوار و طناب و ديگر ابزار بر روي دهانه چاه كارگاهي بوجود آورد و از طرفي با پرسش و رعايت سكوت و شنيدن جواب داخل چاه از وضعيت سلامت فردي كه در چاه محبوس شده است اطلاع كسب نمود سپس مهم ترين اقدام كنترل چاه از نظر گازهاي سمي و ريزش مي باشد كه در زمانهاي قديم با استفاده از كبوتر، فانوس و اكنون از گاز سنج اين امر امكان پذير مي باشد .
در صورت نياز به هوا به وسيله سيلندر دستگاه تنفسي در ابتدا به عنوان اقدام فوري تأمين و سپس با استفاده از دستگاه دم يا كمپرسور و ديگر وسايل هوا دهي به داخل چاه انجام كه منجر به خروج گازهاي سمي مي گردد سپس ناجي با پوشيدن هارنس ( در سيستم جديد ) توسط كارگاه روي سه پايه به داخل چاه وارد مي شود كه البته يك آيفون به گردن او آويزان مي باشد و از كلاه ايمني بدون لبه به همراه چراغ قوه استفاده مي كند كه علاوه بر آن در بالاي سر او نيز يك رشته روشنايي ضد جرقه و رطوبت نيز به پايين هدايت مي شود و در صورتيكه هواي چاه رضايت بخش نبود مي توان از دستگاه تنفسي نيز استفاده نمود . در اين حال فرمانده از طريق آيفون مدام با ناجي در حال ارتباط كلامي است كه به محض احساس خطر فوراً او را بالا بكشد .
شايان ذكر است برق تمامي سيستم هاي برقي توسط جعبه تقسيم ساخته شده در گروه نجات تأمين مي گردد بطوريكه با خارج كردن يك وسيله برقي از مدار ديگر وسايل قادر به ادامه كار مي باشند .
پس از دسترسي به مصدوم ضمن ارزيابي علائم حياتي با رعايت جوانب ايمني در صورتي كه مصدوم زنده بود كمك هاي اوليه را انجام داده و به تن مصدوم هارنس مي پوشانيم و با استفاده از سه پايه ، كارابين، قرقره و ديگر تجهيزات مخصوص چاه اقدام به خارج ساختن وي از محل حادثه مي نمائيم و چنانچه چاه داراي ريزش بود توسط كول هاي لقمه اي و گچ و بشكه و ... از ريزش و يا آسيب هاي آن جلوگيري مي نمائيم لازم به ذكر است تردد در اطراف دهنه چاه بايد به آرامي و اشياء سنگين نيز از اطراف دهنه چاه جمع آوري گرده باشد تا احتمال ريزش و سقوط به حداقل برسد .
از طرف ديگر چنانچه مصدوم فوت شده بود پس از بستن مصدوم ابتدا ناجي از چاه خارج و سپس فوت شده را بالا مي كشند .
در صورت كمرگير شدن چاه بايستي از طريق حفر چاه انحرافي به فرد محبوس شده دسترسي و او را نجات داد .
شايان ذكر است ناجي بايد به محض رسيدن به انتهاي چاه چنانچه انباري موجود است براي حفاظت از سقوط اجسام خودش و مصدوم را به داخل انباري برده و مصدوم را در انباري آماده حركت نمايد .
پيشنياز عملكرد ناجي در چنين حوادثي آشنايي با تجهيزات نجات بخصوص چاه، طناب ها و گره ها و كمك هاي اوليه مي باشد .
ابزار مورد نياز جهت مواجهه با حوادث چاه :
1- هارنس 2- كلاه بي لبه 3- دستگاه آيفون 4- جعبه تقسيم برق 5- دستگاه دم 6- سيلندر هواي فشرده 7- گازسنج 8- سه پايه وينچ دار 9- قرقره ساده و دو پل 10- يومار 11- گري گري 12- هشت فرد 13- كارابين D 14- كارابين گلابي 15- تيرك 16- كول لقمه اي 17 – گچ 18- بيلچه و دلو 19- روشنايي ضد جرقه 20- موتور برق پرتابل 21- طناب كوهنوردي 22- جعبه كمك هاي اوليه 23- سپر 24- الوار 25- چراغ قوه ( فانوس )
اطلاعات ضروري در رابطه با چاه منازل
1- محل دقيق چاه هاي موجود در ساختمان
2- محل دقيق چاه هاي پر شده و قديمي و متروكه
3- تاريخ حفاري
4- تاريخ بازديد
5- عمق ميله و حجم و سمت انباري چاه
6- نوع لوله هاي بكار رفته
7- محل عبور لوله هاي آب گرم و سرد در مجاورت چاه
8- فاصله چاه مورد استفاده از چاه پر شده قديمي
9- شناسائي و آزمايش لوله هواكش